فشار خون بالا یا پرفشاری خون (به انگلیسی: Hypertension) که گاهی به آن پرفشاری شریانی گفته می‌شود، یک بیماری مزمن است که در آن فشار خون در شریان‌ها بالا می‌رود. به دنبال این افزایش فشار، قلب باید برای حفظ گردش خون در رگ‌های خونی شدیدتر از حالت طبیعی فعالیت کند. فشار خون شامل دو مقیاس سیستولی و دیاستولی است که وابسته به انقباض (سیستول) یا استراحت (دیاستول) ماهیچه قلب بین ضربان‌ها می‌باشند. بر اساس آخرین گاید لاین یا دستورالعمل طبقه بندی فشار خون بالا از انجمن قلب امریکا در سال ۲۰۱۷ (معتبر ترین منبع و گاید لاین بیماریهای قلبی) در حالت استراحت، فشار خون طبیعیِ سیستولی (یا حداکثر فشار خون) بین ۹۰ تا ۱۱۹ میلیمتر جیوه و فشار خون طبیعی دیاستولی (یا حداقل فشار خون) بین ۶۰ تا ۸۰ میلیمتر جیوه است و اگر فرد دارای فشار خون ۱۲۰_۱۲۹ میلیمتر جیوه سیستول و زیر ۸۰ دیاستول باشد.
نتایج یک تحقیق بین‌المللی با همکاری گروهی از محققان و دانشمندان ایرانی دربارهٔ تأثیر تغذیه در مرگ ناشی از بیماریهای قلبی-متابولیک (بیماریهای قلبی و عروقی و دیابت و سکته‌های مغزی) در ۲۰ کشور خاورمیانه و شمال آفریقا نشان می‌دهد که فشار خون مهمترین عامل مرگ در اثر این بیماری‌ها در تمام این کشورها است. در تمام این کشورها، بیماریهای قلبی-متابولیک عامل ۴۳ درصد از مرگ‌های زودرس (زیر هفتاد سال) بوده‌است. در ایران نیز فشار خون بالا (بالای ۱۱۵) مهمترین عامل خطرساز و باعث مرگ دو هزار و ۳۵ نفر در ازای هر یک میلیون نفر جمعیت است.
در برخی موارد بالا رفتن فشار خون باعث خون‌ریزی مغزی می‌شود. پرفشاری خون عامل خطر عمده در سکته مغزی، سکته قلبی (حملات قلبی)، نارسایی قلب، آنوریسم‌های شریانی (به عنوان مثال آنوریسم آئورت)، بیماری شریان‌های پیرامونی و دلیل بیماریهای مزمن کلیه است. حتی افزایش خفیف فشار خون شریانی نیز با کاهش امید به زندگی مرتبط است. تغییر رژیم غذایی و روش زندگی می‌تواند در کنترل فشار خون مؤثر بوده و خطر عوارض ناشی از آن را بر سلامتی کاهش دهد. با این حال، درمان دارویی غالباً برای افرادی که تغییر روش زندگی در آن‌ها بی تأثیر بوده یا کافی نبوده‌است، ضروری می‌باشد
پرفشاری خون به معنای بالا بودن میزان فشاری است که بر اثر برخورد خون به دیواره‌ی سرخرگ‌ها ایجاد می‌شود. سرخرگ‌ها، رگ‌هایی هستند که خون را از قلب به تمام اعضای بدن می‌رسانند. میزان فشار خون، با دو عدد مشخص می‌شود. فشار خون سیستولیک (عدد بالایی) نشان دهنده‌ی فشار وارد شده به دیواره‌ی سرخرگ‌ها در هنگام انقباض قلب است و فشار خون دیاستولیک (عدد پایینی) نشان دهنده‌ی فشار وارد شده به دیواره‌ی سرخرگ‌ها در هنگام آزاد شدن عضلات قلب (بین هر ضربان قلب) است.
بالا بودن فشار خون باعث بروزعوارضی مانند بیماری قلبی، نارسایی کلیوی، تصلب شرایین، آسیب‌های چشمی و سکته مغزی می‌شود.
چه افراد بیشتر در معرض پرفشاری خون هستند؟
افزایش فشار خون در بین افراد بالاتر از 45 سال متداول است. در این بین سهم مردان بیش از زنان است. این آمار در افراد بالای 65 سال به عکس است به نحوی که زنان بیشتر تحت تاثیر پرفشاری خون قرار می گیرند.
داشتن سابقه خانوادگی از عوامل افزاینده ریسک ابتلا به فشار خون بالا است. همچنین نژاد نیز در افزایش ریسک ابتلا به این بیماری موثر است؛ چنانکه فشار خون بالا و عوارض ناشی از آن در سیاه پوستان بیشتر مشاهده شده است. همچنین حدود 60% از افراد دیابتیک شرایط پر فشاری خون را تجربه کرده اند. آمارها حاکی از آن است که از هر 5 فرد مبتلا به پر فشاری خون،1 نفر از ابتلا به این بیماری آگاه نیست. که این مهم، از عمده ترین ریسک فاکتورهای حمله قلبی و سکته مغزی است. عدم درمان مناسب برای فشار خون بالا می تواند منجر به ایجاد آسیب های قلبی، مغزی، کلیوی، ریوی و اختلال در گردش خون بدون هیچ علامت خاصی شود .
ممکن است برخی افراد با بالا رفتن شدید فشار خون دچار علائم زیر شوند:
سر درد شدید
سرگیجه
تنگی نفس
تاری دید
احساس نبض در سر یا گردن
حالت تهوع
خستگی
درد در قفسه سینه
وجود خون در ادرار
دلایل پرفشاری خون چیست؟
دلایل بسیاری برای افزایش فشار خون وجود دارد اما علت دقیق آن مشخص نیست.
دلایل محیطی: از جمله عوامل افزاینده فشار خون میتوان به عادات غذایی و سبک زندگی اشاره کرد. برخی از این عوامل عبارتند از:
سیگار کسیدن
اضافه وزن و چاقی
کمبود فعالیت فیزکی
مصرف زیاد نمک و حساسیت به سدیم
مصرف الکل
استرس
افزایش سن
عوامل ژنتیکی
اختلالات
غده آدرنال و تیروئید
اختلالات خواب
بیماری های مزمن کلیوی
کمبود ویتامین D
دلایل ژنتیکی فشار خون بالا:
در بسیاری از خانواده‌ها، فشار خون بالا یک بیماری ارثی است. نتایج بسیاری از تحقیقات نشان دهنده‌ی تاثیر برخی از ژن‌ها و جهش‌های ژنتیکی در ابتلا به فشار خون بالا بوده است. البته موارد ابتلا به فشار خون بالا بر اثرعوامل ژنتیکی تنها ۲ تا ۳ درصد از کل موارد ابتلا به این بیماری را به خود اختصاص داده است.
دلایل بیولوژیکی فشار خون بالا:
1) بر هم خوردن تعادل آب و نمک در بدن: در حالت عادی کلیه‌ها وظیفه‌ی متعادل کردن آب و نمک بدن را بر عهده دارند و این کار را با حفظ سدیم و آب و دفع پتاسیم انجام می‌دهند. در صورتی که این عملکرد کلیه دچار اختلال شود، حجم خون در بدن افزایش پیدا می‌کند که این موضوع باعث بالا رفتن فشار خون می‌شود.
2) مشکلات سیستم رنین،آنژیوتاسیون،آلدوسترون: سیستم رنین-آنژیوتاسیون-آلدوسترون در بدن وظیفه‌ی تولید هورمون‌های آنژیوتاسیون و آلدسترون را بر عهده دارد. هورمون آنژیوتاسیون موجب تنگ شدن عروق بدن می‌شود، که این امر باعث بالا رفتن فشار خون در بدن می‌شود. هورمون آلدوسترون بر عملکرد کلیه در احتباس آب و نمک تاثیر می‌گذارد. افزایش هورمون آلدوسترون در بدن، بر نحوه‌ی عملکرد کلیه‌ها تاثیر گذار است و موجب افزایش حجم خون و در نتیجه افزایش فشار خون می‌شود.
3) عملکرد سیستم عصبی سمپاتیک: عملکرد سیستم سمپاتیک بدن تاثیر مهمی بر تنظیم فشار خون در بدن دارد. این سیستم بر ریتم ضربان قلب، ریتم تنفس و فشار خون موثر است. محققان در حال بررسی نحوه تاثیر عدم تعادل سیستم سمپاتیک بر بالا رفتن فشار خون هستند.
4) عملکرد و ساختار عروق بدن: تغییر در عملکرد و ساختار عروق کوچک یا بزرگ بدن، می‌تواند موجب بالارفتن فشار خون شود. هورمون آنژیوتاسیون و سیستم ایمنی بدن می‌توانند باعث تنگی و جمع شدن عروق بدن شوند، که این موضوع بر میزان فشار خون موثر است.
5) سایر بیماری‌ها: سایر علل ابتلا به فشار خون بالا شامل بیماری‌هایی مانند نارسایی مزمن کلیه، وقفه تنفسی در خواب، اختلالات تیروئید و ابتلا به برخی تومورها می باشد.
عوارض پرفشاری خون چیست؟
ابتلا به پرفشاری خون می تواند سبب ایجاد آسیب های بافتی و در نهایت ایجاد مشکلات ذیل شود:
- حمله قلبی و سکته مغزی: فشار خون بالا می تواند با سختی عروق و تصلب شراین همراه باشد از این رو ریسک ابتلا به حمله قلبی و سکته مغزی را افزایش می دهد.
- نارسایی قلبی: با افزایش فشار خون، ماهیچه به قدرت بیشتری جهت پمپاژ خون نیازمند است از این رو ماهیچه های قلبی ضخیم تر می شوند. ضخیم شدن این ماهیچه ها با ایجاد نارسایی های قلبی همراه است.
- سندروم های متابولیک: این سندروم مجموعه ای از اختلالات متابولیسم است که با افزایش تریگلیسیرید، کاهش HDL (کلسترول خوب)، فشار خون بالا و ازدیاد انسولین همراه است.
- مشکلات حافظه و یادگیری: فشار خون بالای کنترل شده می تواند بر روی قدرت تفکر، حافظه و یادگیری تاثیر گذار باشد. این اختلال در بسیاری از افراد دارای پرفشاری خون مشاهد می شود.
- ضخیم، تنگ یا پاره شدن عروق چشم: این موارد که ممکن است در نتیجه ی پر فشاری خون ایجاد شود، باعث تاری دید می گردد.
- تضعیف و تنگ شدن عروق خونی کلیوی
- افزایش خطر ابتلا به آنوریسم
راه‌های درمان و پایین آوردن فشار خون:
فشار خون بالا بر اثر عوامل مختلفی ایجاد می‌شود و بنابراین راه‌های درمان و پایین آوردن سریع فشار خون نیز مختلف هستند.
درمان فشار خون بالا به چه شکل امکان‌پذیر است؟
اطلاع پزشک از نوع پرفشاری خون (اولیه یا ثانویه) و عوامل تاثیرگذار بر آن، در درمان فشار خون بالا بسیار موثر است.
اگر فرد مبتلا به پرفشاری خون اولیه باشد، اصلاح شیوه زندگی می‌تواند در کاهش فشار خون او تاثیر مستقیم بگذارد.
با این حال، اگر اصلاح شیوه زندگی به تنهایی کافی نبود یا پس از مدتی تاثیر خود در سلامت فرد را از دست داد، این احتمال وجود دارد که پزشک برای تکمیل درمان پرفشاری خون دارو تجویز کند.
ترک سیگار، رژیم غذایی مناسب مانند مصرف چندین نوبت ماهی در هفته و مصرف سبزیجات و حبوبات و ورزش منظم می‌تواند در کاهش و درمان پرفشاری خون تاثیر مستقیم بگذارند.
البته ممکن است پزشک تشخیص دهد که مشکل دیگری دلیل پرفشاری خون بیمار است (پرفشاری خون ثانویه).
در این شرایط پزشک تلاش می‌کند تا در ابتدا مشکل پنهان را رفع کند.
برای مثال ممکن است که بیماریهای کلیوی دلیل افزایش فشار خون او باشد.
هدف از درمان فشار خون بالا، پایین نگه داشتن میزان فشار خون بیمار کمتر از عدد ۱۴۰/۹۰۰ است. اقدامات درمانی برای فشار خون بالا عبارتند از:
بهبود عادات زندگی
ترک سیگار
کاهش وزن
ورزش کردن
عدم مصرف الکل
خوردن غذاهای کم نمک و کم چرب
دارودرمانی : انواع دارو برای فشار خون بالا وجود دارند و پزشک شما سعی می‌کند، دارویی تجویز کند که مناسب شرایط شما است
پیشگیری بهتر از درمان است
برنامه ریزی کنیم و زمان مشخصی را به ورزش و تحرک بدنی اختصاص دهیم.
اضافه وزن مضرات زیادی دارد؛ به وزن طبیعی برسیم و وزن را در حد طبیعی نگه داریم.
دود مستقیم و غیرمستقیم دخانیات (سیگار و قلیان و…) را از زندگی خود حذف کنیم.
به جای خوردن غذاهای شور و فرآوری شده که نمک زیاد دارند، میوه و سبزی بیشتری بخوریم.
اندازه گیری منظم فشارخون خیلی مهم است؛ مرتب فشارخون خودمان را اندازه‌گیری کنیم
